Bewerking van de Italiaanse blog van Carla Limatola.
Elke professionele vertaler wil ‘onzichtbaar’ zijn. Oftewel, degene die de vertaalde tekst leest, moet niet het idee hebben dat het een vertaling is. De tekst moet natuurlijk en vloeiend zijn, met dezelfde toon, stijl en betekenis als het origineel. Deze uitdaging speelt vooral bij literaire vertalingen, maar ook bij marketingteksten en financiële of juridische stukken. Als vertaler mag je niet je eigen stempel op de vertaling drukken, je wist je sporen uit zodat de tekst zo dicht mogelijk bij het origineel blijft.
Onzichtbaar zijn betekent ook dat je jezelf niet in de kijker mag spelen. Je moet jezelf respectvol in dienst stellen van de tekst. Een tekst vertalen vanuit het uitgangspunt dat je hem wel even gaat verbeteren, is uit den boze.
Het is vooral een kwestie van nederigheid en van inzien dat succes – of in elk geval voldoening – niet zit in het aantonen van je kunde of je beheersing van de doeltaal. Als je daarnaar streeft, kun je beter schrijver worden. Vertaalwerk staat in dienst van anderen, maar bovenal in dienst van woorden.
Maar als onzichtbaarheid zo belangrijk is, waarom maken we dan geen gebruik van vertaalmachines in plaats van onzichtbare vertalers?
Wat heeft een mens dat een machine niet heeft?
Een mens kan de culturele situatie begrijpen waarin een tekst geschreven is. Een tekst wordt niet alleen gekleurd door verschillende betekenisnuances in elk woord of elke zin, maar ook door de cultuur. Een mens kan die context weergeven in een andere taal, door een systeem van culturele normen te gebruiken dat het dichtst bij de cultuur van het doelpubliek ligt.
Elk woord of elke zin, elk gebruikt idioom is het resultaat van een keuze. De manier waarop een tekst overkomt bij de lezer wordt beïnvloed door hoe hij gepresenteerd wordt. Je kunt bijvoorbeeld trouw zijn aan de betekenis van een tekst en tegelijkertijd de vertaling een toon geven die de lezer ontmoedigt en hem afleidt van de boodschap die de tekst wilde meegeven.
Om onzichtbaar en trouw aan het origineel te blijven heb je als vertaler dus ook dezelfde macht als de originele schrijver. Zo kun je de manier waarop de feiten worden waargenomen aanpassen door je woordkeus, de stijl en de beslissingen over idioom. Iets wat machines niet kunnen.
De vertaler is dus niet onzichtbaar
Wat hierboven uiteen is gezet, staat aan de basis van de professionele ethiek van een vertaler, die altijd op zoek is naar het evenwicht tussen vertaalkeuzes en trouw blijven aan de oorspronkelijke tekst.
Alleen wordt de onzichtbaarheid van de vertaler (bewust of onbewust) steeds meer verward met de onzichtbaarheid van het beroep. Een van de beroemdste vertalers van Italië, P.M. Noseda verwoordde dat heel treffend in zijn boek La voce degli altri [De stem van de anderen]:
… ik weet nog goed hoe mijn vader reageerde, toen ik hem over mijn toekomstplannen vertelde:
‘Ik wil tolk worden.’
‘Is dat echt werk?’
Professionele vertalers (en hun klanten) zouden zich er meer bewust van moeten zijn dat een vertaler het merk en de klant actief vertegenwoordigt. Als vertaler beweeg je je als een tolk tussen de verschillende betekenisnuances, zowel in je eigen cultuur als in de broncultuur.
Door de vertaler de rol van medewerker, adviseur of creatieve vertegenwoordiger te geven kan een vertaalde tekst nog rijker, nog nauwkeuriger en nog doeltreffender worden.
Bij een commerciële vertaling vertaal je eigenlijk niet alleen, maar leef je je ook in de klant in en ga je op zoek naar mogelijke commerciële oplossingen of denk je mee over hoe bepaalde onderhandelingen aangepakt moeten worden. Als vertaler word je dus dikwijls gevraagd om mee te denken met de klant. Een open communicatie en de wil om samen te werken bij beide partijen kan dus veel doen om het werk van de vertaler voor het voetlicht te brengen. En om de vertaler zichtbaar te maken in zijn of haar onzichtbaarheid.
Op de website van het Netwerk Vertalers Italiaans vindt u alle zichtbare onzichtbare vertalers van ons netwerk.
Over de auteur