Strips vertalen: vertaalacrobatiek op olympisch niveau

doorPeter Quite

Strips vertalen: vertaalacrobatiek op olympisch niveau

Het zal niet bij iedereen bekend zijn, maar Italië kent een tamelijk prominente stripindustrie. Naast bekende titels die ook in Nederland op grote schaal worden gelezen, komen ook een aantal door liefhebbers gewaardeerde volwassenenstrips uit de Italiaanse stripstudio’s. Anders dan in Italië, maar ook in landen als België en Frankrijk, worden stripverhalen in Nederland echter nog steeds vaak gezien als minderwaardige lectuur.

In lijn daarmee staat ook het vertalen van strips lang niet zo hoog in aanzien als bijvoorbeeld het vertalen van literatuur of poëzie. Ten onrechte, want wie alle haken en ogen die zijn verbonden aan het vertalen van beeldverhalen in ogenschouw neemt, kan bijna niet anders dan concluderen dat stripvertalen een zeer hoge mate van vertaalvaardigheid vereist.

Brede doelgroep

Een van de eerste moeilijkheden waar een stripvertaler mee te maken heeft, is de soms zeer brede doelgroep. Sommige bekendere strips worden gelezen door een publiek uit alle leeftijdscategorieën en met een zeer uiteenlopend opleidingsniveau. Dat beperkt de vertaler uiteraard in zijn woordkeuze en taalgebruik. Terwijl een grote woordenschat en taalkundige veelzijdigheid juist vaak zo hard nodig zijn om sommige andere uitdagingen van het stripvertalen het hoofd te bieden.

Beperkte ruimte

Zo heeft een stripvertaler te maken met een zeer strikte ruimtebeperking. Alles wat de personages in de doeltaal zeggen, moet passen in de oorspronkelijke tekstballonnen. Of, als ze iets denken, in de bestaande gedachtewolkjes.* Met compact formuleren vallen lang niet alle ruimteproblemen op te lossen en net als bijvoorbeeld een ondertitelaar, moet een stripvertaler daarom vaak zeer creatief te werk gaan. Het gewoon weglaten van fragmenten als uiterste redmiddel is meestal slechts beperkt inzetbaar: de verhaallijn moet immers intact blijven en het gezegde moet in overeenstemming blijven met de plaatjes.

Woordspelingen en verwijzingen

Een ander probleem is dat strips vaak vol zitten met grappen en woordspelingen. En die zijn vrijwel nooit een-op-een te vertalen. Ook hier geldt weer dat weglaten meestal geen optie is: dan zou de tekst een heel ander, veel saaier, karakter krijgen. Een bijkomende uitdaging is het herkennen van de verwijzingen naar bekende films, schilderijen of bekendheden uit de sport, politiek of wereldliteratuur die stripmakers graag in hun verhalen verstoppen. Dat vereist een enorme culturele bagage van de vertaler. Helemaal lastig wordt het als een personage in het land van de makers zeer bekend is, maar niet in het land van de vertaler. Hoeveel Nederlanders herkennen bijvoorbeeld commissaris Montalbano wanneer die in een Italiaanse strip in een persiflage wordt opgevoerd?

Nieuwerwetse gevoeligheden

Een laatste, tamelijk recente horde die de stripvertaler moet zien te overwinnen, is het rekening houden met allerlei nieuwerwetse gevoeligheden. Grof en expliciet taalgebruik is in veel strips geen uitzondering, zeker als het om wat oudere uitgaven gaat. En kinderzielen werden vroeger aanzienlijk minder teer geacht dan tegenwoordig. Beducht voor twitterstormen worden uitgevers steeds voorzichtiger en daarom moet de vertaler meer dan ooit balanceren op het slappe koord tussen trouw blijven aan de oorspronkelijke tekst en het leveren van een vlotte vertaling. Al met al kan zodoende zonder overdrijving worden gesteld dat het vak van stripvertaler vertaalacrobatiek op Olympisch niveau vereist!

Bent u op zoek naar een vertaler die beschikt over de creativiteit en vertaalvaardigheid die het vertalen van stripverhalen vereist? Kies dan voor een van de professionals van het NVI!

*Die gedachtewolkjes heten in het Italiaans fumetti (‘rookwolkjes’), wat tevens het woord is dat voor stripverhalen in het algemeen wordt gebruikt.

Over de auteur

Peter Quite administrator