Hoe een vertaalfout leidt tot miscommunicatie met marsmannetjes
Op 18 februari 2021 en na een reis van 480 miljoen kilometer in zeven maanden, zette de NASA-rover zijn voeten op Mars. De sonde zal via zijn microfoons audio-opnames maken en naar de aarde sturen, daar waar haar voorganger de Curiosity al eerder beelden maakte en doorstuurde. Beelden waarop volgens sommigen zelfs een marsmannetje te zien is dat een wiel van de sonde saboteert!
Een marsmannetje? Ja, en een dat zonder een curieuze vertaalfout niet eens had bestaan.
Vertaalfout leidt tot misverstand
Iedere vertaler weet dat de kleinste vertaalfout kan leiden tot grote misverstanden. Waar een goede vertaling meestal geen opzien baart, wekt een slecht vertaalde tekst in het beste geval irritatie op, maar leidt in ergere gevallen tot miscommunicatie, desinformatie of zelfs complottheorieën.
Een opzienbarend voorbeeld hiervan geeft Giovanni Bignami, de in 2017 overleden Italiaanse astrofysicus, in zijn boek I marziani siamo noi (Marsmannetjes, dat zijn we zelf). Een vertaalfout, schrijft hij, heeft geleid tot de wereldwijde overtuiging dat marsmannetjes bestaan. Hij beschrijft de anekdote als volgt: aan het einde van de negentiende eeuw deed een andere Italiaanse astronoom, Giovanni Virginio Schiaparelli (1835-1910), in het Observatorium van Brera een frappante ontdekking. Hij kon met zijn telescoop voor het eerst Mars bekijken en de oppervlakte ervan bestuderen. ‘In die tijd zette je je telescoop aan je oog en je beschreef en tekende vervolgens wat je had gezien. Een foto- of videocamera om de beelden vast te leggen, had je niet,’ schrijft Giovanni Bignami. ‘Of wat je meende te hebben gezien,’ voegt hij er nog aan toe. En wat Schiaparelli zag of meende te zien waren hoogteverschillen op Mars tussen vroegere zeeën en continenten, die met elkaar verbonden waren via geulen.
Iedere vertaler weet dat de kleinste vertaalfout kan leiden tot grote misverstanden.
Wetenschappelijke vertaling
De Italiaanse astronoom was een internationaal gerespecteerd wetenschapper en zijn onderzoeksresultaten bereikten ook de overzeese wetenschappers in de Verenigde Staten. Ruimte-onderzoeker Percival Lowell raakte geïnteresseerd in de Rode Planeet door onder andere Schiapparelli’s oberserveringen, want, zo had hij daarin gelezen, er waren op Mars ‘kanalen’.
De Engelse vertaler bezigde in zijn vertaling in plaats van ‘channel’ (zee-arm) echter het onjuiste ‘canal’, een door intelligent leven gegraven waterwerk. Een op het oog miniem verschil van een paar letters, maar het kwaad was geschied. Percival Lowell was zo gegrepen door het idee van intelligent leven op Mars, dat hij er een artikel over schreef in de New York Times: ‘MARTIANS BUILD TWO IMMENSE CANALS IN TWO YEARS’.
Sinds we wél beelden uit de ruimte kunnen vastleggen, weten we beter, hoewel sommige mensen nog steeds een rotsvast geloof houden in intelligent leven op Mars.
Voorkom miscommunicatie door vertaalblunders
Voorkom jij liever vertaalblunders en laat jij je vertalingen liever maken door intelligente wezens van Planeet Aarde in plaats van door een marsmannetje? Neem dan contact op met een van de vertalers van Netwerk Vertalers Italiaans
Over de auteur